Elke week interview ik weer iemand uit de theaterwereld. Deze week is dramadocent Jeroen Steenbeek aan de beurt en vertelt hij over het lesgeven.
Waarom bent u begonnen met lesgeven (in drama)?
Het menselijk handelen heeft mij altijd geïnteresseerd. Waarom handelen mensen zoals zij handelen? Met welk doel? Wat drijft hen? Drama als discipline is bij uitstek geschikt om je empathisch vermogen te vergroten en je te verplaatsen in een ander en beter te begrijpen wat iemand beweegt.
Wat vindt u belangrijk dat leerlingen/studenten leren tijdens uw les?
Dat acteren op de eerste plaats een ambacht is. Talent is een fijn startpunt maar een open, leergierige houding is het belangrijkst. Daarnaast hoop ik het empathisch vermogen van mijn leerlingen en studenten te vergroten. Op die manier leren zij anderen beter te begrijpen en tegelijkertijd bewuster en eigenzinniger richting te geven aan hun eigen handelen. Een waardeoordeel over welk handelen dan ook vind ik daarbij in beginsel van ondergeschikt belang.
Wat vindt u het allerleukst aan het lesgeven?
Het vallen van kwartjes vind ik het allerleukst aan het lesgeven. Soms volgt dat snel na de overdracht van kennis en kunde en soms duurt het maanden of jaren maar wanneer je ziet dat een techniek eigen is gemaakt en een student daardoor persoonlijk is gegroeid dan word ik daar heel gelukkig van.
Werkt u in uw lessen ook met toneelteksten? Waarom wel/niet?
Toneel- en filmteksten gebruik ik met enige regelmaat in mijn lessen. Middels spel brengen we de roerloze tekst vervolgens in beweging door gebruik te maken van spraak, handeling en verbeelding. Dat zijn bestaande teksten maar veelal ook teksten die ik gericht schrijf op de lesinhoud. Dialogen helpen om gericht te werken aan één of meerdere acteertechnieken. In tegenstelling tot improvisatietheater – wat ook waardevol is – bevat een dialoog een vooropgezette structuur die je moet volgen. En juist die kadering dwingt de acteur om zijn technieken en creativiteit ten volle in te zetten.
Kunt u kort een paar voorbeelden noemen van opdrachten/lessen, waarbij de tekst centraal staat?
Dat zijn er zoveel. Hieronder vier voorbeelden van hoe ik tekst in mijn dagelijkse lespraktijk gebruik:
Verstandhouding
Elke tekst zegt ons iets over de personages en hun duiding van de situatie waarin zij zich bevinden. Middels de dialoog proberen personages hun kijk op hun situatie (de scène) aan elkaar te verstaan te geven. Gaandeweg ontstaat er op die manier een verstandhouding. Het uitspelen van die verstandhouding in toenadering tot elkaar of afstand nemen tot elkaar is zeer geschikt om in spel uit te drukken.
Tekst is leugen
Daarnaast onderwijs ik graag dat (vrijwel) alle tekst een leugen is en dat de waarheid van een personage in het handelen zit. De spanning tussen de dialoog enerzijds en de handelingen anderzijds is een belangrijke les voor acteurs.
Omslagpunten
Een goed geschreven dialoog kan me ook helpen in het aanleren van het leren uitspelen van omslagpunten. Voor één personage in het bijzonder is er in een kernscène altijd sprake van een omslagpunt. Weten waar deze omslagpunten zich bevinden in een dialoog kan de acteur helpen om daar gericht naartoe te spelen. Dit heeft onder meer te maken met het uitspelen van een fysieke aanleiding direct voorafgaand aan een omslagpunt. Ook kijken we naar hoe je de aandacht van het publiek op het juist punt weet te richten zodat ook zij de omslag ten volle meemaken. Dat is weer belangrijk voor de voortstuwing van de plot.
Taal als signatuur
Het taalgebruik en het ritme van de dialogen dragen vaak bij aan de signatuur van het personage. Met andere woorden de herkenbare typerende gedragingen waarmee het publiek vertrouwd raakt gedurende het verhaal. Het leren herkennen van die gewoontes in tekst en taalgebruik helpt de acteur dit bewuster toe te passen en zorgt voor een consistent beeld van het personage bij het publiek.
Wat is uw favoriete toneelstuk of film?
Van Nederlandse bodem ben ik vooral fan van het vroegere toneelwerk van Esther Gerritsen zoals bijvoorbeeld de stukken Gras, Huisvrouw en Hoe komt een kalf bij zijn maat. Op het gebied van de Nederlandse film vind ik Gewoon Vrienden van scenarist Henk Burger een belangrijk werk. Daarnaast kijk ik ook uit naar nieuwe professionals. Janneke Jansen is één van die nieuwe professionals die het schrijvende ambacht verrijkt. Zij heeft een nieuwsgierige en wrang komische blik en bevraagt daarmee de regels in de maatschappij – dat is werk waar ik van hou omdat het jou als lezer/toeschouwer scherp houdt en je dwingt om je eigen handelen te bevragen. Ik kan niet wachten om haar werk ook bij jullie in de theaterboekhandel terug te vinden.
Internationaal vind ik historische stukken zoals de opera Dr. Atomic (Peter Sellers) interessant omdat het niet alleen een relaas van feiten is maar de menselijke maat en de daarbij horende dilemma’s inzichtelijk en voelbaar maakt. Ik heb nooit dichter bij de ontwikkeling van de atoombom gestaan dan tijdens het bijwonen van de repetities van deze opera en bij de uiteindelijke uitvoering in Het Muziektheater in Amsterdam. De openingsscène van Tarantino’s film Inglourious basterds is één van mijn andere favorieten. Het is een veel langere dialoog dan gebruikelijk is in doorsnee films en toch is de scène van begin tot eind doordrenkt met spanning.
Heeft u misschien nog tips voor jonge theatermakers, acteurs, schrijvers of dramadocenten?
Wanneer je aan het leren bent in de kunsten, dompel je dan volledig onder en ga er vol overtuiging in zonder waardeoordeel.
Na afloop van de scholing is het belangrijk om het geleerde te plaatsen tussen je eerder opgedane kennis, kunde en ervaring. Om vervolgens met al die ervaring je eigen stem te vinden en zelfstandig richting te geven aan de uitoefening van jouw kunstvorm. Samenvattend: hou altijd een kritische maar open houding en spreek met je eigen stem want het is aan jou om die stem te vormen en aan niemand anders!